PWNC ANGHYFFORDDUS? Gorbryder vs y Ddannodd
Mae pethe’n well ond dwi’n meddwl bod dal lle inni wella sut, lle a phryd ‘da ni’n siarad am iechyd meddwl.
Yn ddiweddar nes i ddisgrifio cân fel ‘gwrando ar nervous breakdown’. Funny i rai bobol, ansensitif i eraill efallai ond y peth yw do’n i ddim yn trio bod yn funny, nac yn ansensitif. Dyna’r peth cyntaf ddaeth i ‘mhen. Fel yna oedd o’n teimlo i fi. Fel fysa rhywun arall yn deud ‘mae’n swnio fel migrane’ neu’r ddannodd efallai. Yn anffodus i fi dwi wedi cael mwy o breakdowns nac ydw’i o’r ddannodd. Ffaith. Ffaith anghyfforddus i rai falle ond mae’n ok, peidiwch a theimlo’n weird, achos dwi’n ok hefo hynna! Dwi wedi byw gyda gorbryder ers tua 16 o flynyddoedd erbyn hyn. Mae o’n rhywbeth dwi’n ymwybodol ohono ac yn ei reoli bob dydd felly erbyn hyn mae deud ‘mae’n anxiety fi’n chwarae fyny heddiw’ mor naturiol i fi ddeud dros frecwast ac ydi o i rywun arall ddeud ‘mae’n eczema i wedi fflêrio fyny heddiw’. Dwi hefyd yn ystod yr 16 o flynyddoedd yna wedi magu plant, gweithio, siopa ‘Dolig lot o weithie a phopeth arall normal… just fel y miloedd ar filoedd o bobol fel fi sy’n dioddef o orbryder.
Ond ti’n gwybod be fysa wedi ei neud o’n haws? Siarad amdana fo yn fwy normal.
Pan mae pobol yn siarad am iechyd meddwl mae dal twtch bach o’r ffordd oedd hen ladies ‘Anti Irene-ish’ yn sibrwd “mae gan merch Margaret problemau iechyd meddwl” yn yr un ffordd ag oddan nhw’n deud y gair ‘affair’. ‘Sneb rili yn gallu deud o heb deimlo’n wael. Be am i ni gyd stopio sibrwd ‘iselder’ neu ‘gorbryder’? Da ni’n sibrwd cyfrinachau neu pethe cywilyddus, ac mae teimlo fod problemau iechyd meddwl yn gywilydd neu’n gyfrinach mor ‘rong, ac yn beryg ofnadwy i’r rhai sy’n dioddef. So nawn ni stopio neud hynna ie?
Dwi’n deall fod iechyd meddwl yn bwnc sensitif ond yn bersonol dwi ddim yn meddwl fod o’n helpu unrhywun i roi’r statws ‘untouchable’ yma i’r cyflwr. Dwi ddim yn meddwl bod o’n deg bod gorbryder ac iselder yn cael cuddio mewn rhyw VIP area ‘da ni ddim yn cael cyffwrdd tra bo’r ddannodd yn eistedd yn y cheap seats gyda’i ffrindau eczema a phwysedd gwaed uchel. Mae’n amser i broblemau iechyd meddwl eistedd allan yn agored fel pob afiechyd crap arall. Ac hefyd… dydi’r ffaith fod yr afiechyd yn byw yn ein meddyliau ddim yn golygu eu bod nhw’n byw yn ein dychymyg chwaith… pethe neis sy’n cael byw yn fana, (fel cael teeeeny eliffant bach fel anifail anwes er enghraifft… dwi heb feddwl lot am hynna obviously).
Mae iselder neu gorbryder mor ‘real’ a phob afiechyd arall yn y waiting room felly gawn nhw eistedd yna gyda pwysedd gwaed uchel ac eczema a chael eu trafod a chael triniaeth fel pob afiechyd arall.
Weithie, pan mae rhywun ddigon dewr i ddeud eu bod nhw’n dioeddef gyda rhywbeth fel iselder mae pobol yn cynnig falle dyle nhw jyst ‘canolbwyntio ar gwaith, neu… mynd am dro… retail therapy falle?’. Mae ngŵr i, Iwan, yn aros am kidney transplant. Dim ond un aren sydd ganddo a tydi hwnnw ddim yn gweithio. Rŵan yn yr 20 mlynedd dwi wedi bod efo fo yn siarad efo doctoriaid a specialists tydw i ERIOED wedi clywed unrhyw un yn cynnig falle ddyle fo fynd i brynu rhywbeth neis a jyst trio tyfu aren newydd ar ben ei hun. Na, mae o angen help a meddyginiaeth. Ac mae pobol sy’n dioddef gyda salwch iechyd meddwl hefyd angen gofal, a weithie meddyginiaeth. SIMPLE AS THAT!
Mae lefel fy ngorbryder i’n amrywio o ddydd i ddydd.
Ac mae’r pethe symla yn gallu bod yn trigger, felly dwi’n gwybod i osgoi y triggers. Yn union fel fysa rhywun lactose intolerant yn osgoi dairy. Rhyw 6 mlynedd yn ôl ges i’n ‘episode’ gwaethaf o orbryder. O’n i ar daith sioe blant yn aros mewn hotels gwahanol am gyfnod o tua pythefnos. (Erbyn hyn dwi’n deall bod hotels yn trigger anferth!!) Yn ystod y pythefnos wnaeth yr anxiety ddwysau… yn ofnadwy. Pob dydd yn teimlo fwy frantic. Mae gorbryder yn fy effeithio i’n gorfforol iawn, a fel dwi ‘di ddeud mae’n amrywio mewn lefel ond ar yr achlysur yma roedd pob symptom ar ei lefel uchel iawn. Methu anadlu, teimlo’n sick, chwil, calon yn rasio… gallu clywed pob curiad yn amplified, methu cadw’n llonydd. Tipyn bach fel bod ar rollercoaster drwy’r dydd a nos pan ti’n CASAU rollercoasters! Mae’n adrenaline i ar full blast, but not in a fun way. Y fight or flight response heb off button. Roedd insomnia wedi cicio fewn, ac ar y drydedd noson heb gwsg nes i ffeindio’n hun ar risie foyer y gwesty am 4 y bore yn dal y llawlyfr gyda rhif doctor ynddo ac yn syllu ar y revolving door, yn gweddio am ryw gryfder i’n symud i o’r grisie i’r car i mi allu dreifio i’r ysbyty achos o’n in meddwl fy mod i’n marw. Ond doedd gen i ddim yr egni na’r nerth. Ac yn rhywle roedd llais yndda i yn deud bod hyn yn embarrasing.
Rŵan, dwi wedi bod ar deithie fel yma LOT. A dwi di colli cownt ar faint o weithie fysa rhywun yn dod i lawr i gael brecwast ac announcio bo’ nhw di bod fyny drwy’r nos yn eistedd ar y toilet. A stori FI sy’n embarassing?! Mae rhywbeth yn wrong fan hyn surely?! Ie, doedd beth ddigwyddodd i fi y noson yna ddim yn bleser i wrando arno falle, ond di’r shits ddim gwell!! Ac mae gorbryder yn rywbeth lot pwysicach i rhannu amdano na toilet habits… yn enwedig amser brecwast! Ond wrth gwrs nes i ddim deud dim wrth unrhyw un. Just deud mod i’n cael trafferth cysgu. Llai embarrassing i bawb. A’r peth ridiculous oedd o’n i ar daith gyda ffrindiau…ffrindiau rili lyfli. A mi fysa pob un ohonyn nhw wedi helpu fi ond am ryw rheswm nes i gadw cyfrinach y gorbryder.
Erbyn i mi gyrraedd doctor (wedi gorffen y daith .. STUPID!!), on i’n exhausted, yn shiglo, methu anadlu – dim ond yn gallu just about sibrwd i’r doctor. Roedd hi’n smiley a lyfli ac yn rili calm a matter of fact a nath hi ddeud –
‘Yes this is nervous exhaustion. It’s chronic anxiety’ (nervous breakdown yn yr hen ddyddie).
Ges i bresgripsiwn am feddyginiaeth –
“and use the paper bag it comes in to help you breathe if you need to, it will rebalance the chemicals in you. And I’ll refer you to a course you can go on for anxiety, it’s free, six weeks one afternoon a week.”
Mewn eiliadau roedd shifft yndda i – rhyddhad!
Achos dim fi oedd wedi achosi hyn.. salwch! Chemicals! Dim fi! Roedd hi wedi gweld pobol fel fi LOADS o wethie. A roedd ganddi bethe i neud fi’n well, jyst fel eczema a high blood pressure. Roedd y salwch yma, fel bron iawn pob salwch arall, yn treatable. Ddim yn weird o gwbl.
Felly dwi ‘di penderfynu peidio cyfro fyny dros iechyd meddwl fi rhagor. Achos mae o fel ‘abusive partner’ sy’n nocio ti o gwmpas a deud ‘tha ti gadw fo’n gyfrinach a mynd lawr i frecwast a deud wrth pawb bod o’n ddim byd, “nes i just cerdded mewn i ddrws”. SCREW THAT! Nid fi sy’n wan, ti sy’n greulon. Ti’n horrible and I’m calling you out. A ti’n gwybod be? Mae pobol yn deall, ac yn helpu. Ac mae popeth gymaint yn haws.
Ydi, mae iechyd meddwl yn bwnc sensitif a dwi ddim yn bod yn flippant nac yn deud fod o’n super hawdd i’w drin… ond dydi o ddim yn ‘dirty subject’ chwaith a dwi’n meddwl bod o angen cael ei normaleiddio ychydig. Er mwyn iddo fod yr un mor hawdd a’r ddannodd i siarad amdano. Dyna dwi isio i mhlant yn sicr. Mae’r ffaith bod hi’n awkward i drafod yn stopio pobol sydd angen help rhag cael yr help hwnnw. Ac wedyn mae’r cyflwr yn gwaethygu. Mae gorbryder mor gyffredin nes, rili, mae’n ridiculous bod ni methu siarad yn fwy agored am y peth.
Felly os ydach chi’n dioeddef gyda gorbyder, falle heddiw yn y gwaith, siaradwch, dudwch wrth y person nesa atoch chi.
Falle bod nhw’n teimlo’r un fath.. neu fod ganddynt ddannodd efallai… either way falle allwch chi helpu’ch gilydd!